öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• her türlü hesaplamaya gücü yeten bir bilgisayarın varlığını düşünelim. çarpışma hızı, enerji, momentum, atışlar ve şimdiye kadar geçerli olan bütün fizik kurallarını bilip uyguladığını varsayalım. şimdi bu mükemmel ötesi bilgisayarın bilardo toplarının çarpışma sonrasındaki konumlarını belirleme hususunda ne kadar aciz kaldığını açıklayalım.
  
  bilgisayarın çarpışmaları hesaplayabilmesi için bütün başlangıç verilerinin girilmesi gerekir. biz de ilk topa vuruş açısı, vuruş hızı, bilardo masasındaki pürüzlü yerler, topun üzerindeki toz gibi en ufak detayı bile atlamadan sisteme girdiğimizi varsayalım.
  
  işte bu durumda bile bilgisayar çarpışmaları kesin olarak hesaplayamıyor. matematiksel fizikçi sir michael berry'nin hesaplarına göre topların dokuzuncu çarpışmasını doğru bir şekilde hesaplayabilmek için masanın yanında duran birinin kütleçekim etkisini hesaba katmak gerekir. 56. çarpışmayı doğru doğru hesaplayabilmek içinse evrendeki her atomu hesaba katmak gerekir. milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki tek bir atomun dahi çarpışmanın sonucuna etkisi olur.
  
  deterministik anlayış sekteye uğruyor, çünkü kuantum indeterministik.
  
  edit: makro sistemlerde kuantumun etkisinin görülebilmesinin pek mümkün olmadığı bilgisi geldi. heisenberg belirsizlik ilkesi de bu durumu açıklıyor.